Mensen die getroffen worden door dementie, raken steeds meer het contact met de werkelijkheid en de mensen om hen heen kwijt. Ze raken, zoals ze wel eens zeggen, verzonken in zichzelf. Als je ze een vraag stelt, reageren ze niet of amper. Maar als ze hun favoriete muziek van vroeger horen, dan komt daar ineens een enorme verandering in.
De documentaire ‘Alive Inside’ laat dat heel mooi zien. Dat is echt verbluffend. Delen van die documentaire staan op YouTube. In een van de vele aangrijpende scenes zie je de 92-jarige Amerikaan Henry Dryer in een rolstoel zitten, die eigenlijk geen ‘boe’ of ‘baa’ meer zegt. Maar dan zetten ze hem een koptelefoon verbonden aan een iPod op en de verandering is ongelofelijk. Zijn gezicht krijgt weer expressie, zijn ogen worden groot, hij kijkt op en beweegt en zingt mee. Het bijzondere is dat dat effect ook nog doorgaat als hij de koptelefoon af heeft. Als hem dan gevraagd wordt naar die muziek, geeft hij levendige, duidelijke antwoorden. De documentaire laat zien dat je aan mensen met dementie het beste eenvoudige ja-of-nee-vragen kunt stellen. Het bijzondere is dat er na het luisteren naar muziek in de antwoorden veel meer dan ja of nee uit komt. De oude man vertelde dat hij vroeger een echte danser was en zijn grote favoriet was Cab Calloway. Dat was een legendarische Amerikaanse bandleider uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, die bekend werd omdat hij voor zijn orkest stond te zingen en dansen. Het leuke is dat Cab Calloway zelf tot hoge leeftijd optrad. Dat heb ik eind jaren tachtig kunnen zien toen hij optrad tijdens het North Sea Jazz festival. Hij was toen de tachtig al gepasseerd en bracht, nog steeds zingend en dansend voor zijn orkest, zijn bekendste nummer ten gehore: ‘Minnie the Moocher’. Calloway was zelf het levende bewijs dat muziek je vitaal houdt.
Dat muziek belangrijk is voor mensen met dementie wordt steeds duidelijker. Het is al langer bekend dat muziek en zingen soms het geheugen kan prikkelen waar andere prikkels dit niet meer kunnen. Muziek roept emoties op en die kunnen weer herinneringen naar boven brengen. Muziek brengt het gevoel weer te leven sterker terug dan alle andere middelen, vertelt de bekende neuroloog Oliver Sacks in de film Alive Inside. De degeneratie van de hersenen bij patiënten met de ziekte van Alzheimer tast in vroegere ziektestadia nog niet de gebieden aan die voor het beleven van muziek en de daaraan gekoppelde herinneringen belangrijk zijn. Dit blijkt ook uit internationaal hersenonderzoek.
Onderzoekers vertellen dat muziek zorgt voor minder probleemgedrag en leidt tot meer ontspanning en plezier. Ik hoor dit ook regelmatig van de zorgverleners van LaPorta Vitale, als zij vertellen over wat zij in de praktijk meemaken. Zo hadden wij een oudere vrouwelijke cliënt in zorg die veel hield van oude jazz uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Een van haar zorgverleners deelde die interesse en dat zorgde meteen voor een goede klik. Zij was in de eerste stadia van dementie. Samen zongen zij bij voorkeur liedjes van de bekende Amerikaanse componist Irving Berlin, zoals ‘Cheek to Cheek’. Een klassieker voor de liefhebbers van oude jazz en de films van Fred Astaire.
Het opzoeken van de muziek van vroeger wordt ons gelukkig steeds gemakkelijker gemaakt. Spotify blijkt vaak een onvermoede schatkist aan muziekgerelateerde herinneringen te openen bij mensen met dementie. Zo vertelde een andere, eveneens muzikale, zorgverlener mij onlangs dat zij haar iPod en een geluidsboxje meeneemt naar een van de cliënten. Wat begon als een experiment, werd al snel een plezierige gewoonte. “Van Mozarts Eine kleine Nachtmusik tot het Wiegelied van Brahms, operettemelodieën en liedjes uit Kun je nog zingen, zing dan mee; de melodieën die ze kent, neuriet of zingt ze mee”, vertelde de zorgverlener mij onlangs. “Hoe meer ze herkent, hoe enthousiaster ze wordt. Door de muziek wordt ze steeds opgewekter en ik vind haar er ook helderder en beter aanspreekbaar door worden. Al die herkenning is goed voor het zelfvertrouwen.” Van dit soort verhalen word ik nou heel blij.
Op internet zijn er speciaal voor mantelzorgers en verzorgers van dementerenden playlists te vinden met liedjes uit bepaalde perioden. Alzheimer Nederland heeft bijvoorbeeld playlists samengesteld op Spotify. Daar kan je dan nummers uit de jaren vijftig en zestig op horen. Om op Spotify zonder reclame te luisteren, moet je natuurlijk wel een betaald abonnement hebben. Maar helemaal gratis is de online jukebox van de Kro. Die kun je vinden op muziekvantoenik16was.kro.nl Daar kun je dan je geboortejaar invullen en dan verschijnt er een playlist met populaire liedjes uit het jaar dat je zestien werd die je kunt beluisteren. (De jukebox van de Kro is inmiddels niet meer te vinden via de link. IvB, augustus 2017).